Historia Centrum Archeologii Podwodnej
Historia Centrum Archeologii Podwodnej sięga końca lat 70. XX wieku, gdy na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu dwóch młodych naukowców Gerard Wilke i Andrzej Kola postanowili otworzyć nowy kierunek badawczy. Jednak, aby ten odważny plan mógł się udać należało najpierw nauczyć się tej specyficznej gałęzi badań podwodnych.
Szukając doświadczenia trafili na projekt Georga Bassa nazywanego ojcem archeologii podwodnej na świecie. Tam nauczyli się jak takie badania prowadzi najbardziej doświadczony zespół na świecie. Po powrocie do Polski dołączyli do badań podwodnych prowadzonych przez Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku. Tam byli jednymi z członków zespołu pracującego na wraku Miedziowca.
Kiedy dwóm naukowcom udało się zebrać odpowiednie doświadczenie rozpoczęli również szkolenie młodego pokolenia i budowanie potrzebnego zespołu. W efekcie – już pod koniec lat 70. XX wieku pierwsi studenci archeologii na UMK mogli szkolić się w zakresie archeologii podwodnej. W konsekwencji uniwersytet ten stał się najstarszym ośrodkiem szkolącym archeologów podwodnych w Polsce.
Niedługo potem sformalizowano istnienie zespołu i powstała Pracownia Archeologii Podwodnej, która w trakcie przekształceń strukturalnych stała się Zakładem Archeologii Podwodnej. Pierwszym kierownikiem tego zespołu był Gerard Wilke, który przewodnictwo przekazał następnie Andrzejowi Koli. Ten zaś był liderem zespołu aż do 2010 roku. W tym czasie rolę kierownika przejął Andrzej Pydyn, który piastował to stanowisko do 2019 roku.
W związku z reorganizacją uczelni w 2019 roku zlikwidowano Zakłady. W związku z tym Andrzej Pydyn utworzył w strukturach Wydziału Nauk Historycznych, Centrum Archeologii Podwodnej UMK. Celem powstania tej jednostki było zachowanie czterech dekad tradycji archeologii podwodnej na UMK, oraz kontynuowanie badań pod rozpoznawalną marką.
W efekcie Centrum Archeologii Podwodnej jest obok zespołu Narodowego Muzeum Morskiego najstarszym ośrodkiem zajmującym się archeologią podwodną. Ponadto jest bezdyskusyjnie najstarszą i najbardziej prężną jednostką szkolącą archeologów podwodnych.
Kadra
dr hab. Andrzej Pydyn prof. UMK – dyrektor Centrum, archeolog podwodny z wieloletnim doświadczeniem, instruktor nurkowania, nurek zawodowy oraz kierownik prac podwodnych. Jego zainteresowania badawcze dotyczą głównie archeologii europejskiej, prahistorii żeglugi oraz wczesnego średniowiecza.
Dr Mateusz Popek – Archeolog podwodny, nurek zawodowy, kierownik prac podwodnych i instruktor płetwonurkowania z ponad dziesięcioletnim stażem. Specjalista od zaawansowanych technik dokumentacji podwodnych. Pracował na podwodnych stanowiskach w Andach, Gwatemali, Ukrainie czy Hiszpanii. Po pracy speleonurek eksplorujący jaskinie typu alpejskiego. Jego zainteresowania badawcze obejmują archeologię podwodną Morza Bałtyckiego oraz kultury ameryki łacińskiej.
Mgr Konrad Lewek – doktorant i archeolog z wieloletnim stażem. Interesuje się archeologią wczesnego średniowiecza. Swoje archeologiczne szlify zdobywał na wielu wykopaliskach w Wielkiej Brytanii czy Kaukazie. Tematyka jego pracy doktorskiej jest skoncentrowana na Ostrowie Lednickim.
Szymon Mosakowski – student II stopnia z wielkim zapałem do archeologii podwodnej. Pomimo młodego wieku pracował już na Bałtyku czy w Turcji. Jest bardzo dobrym nurkiem, który wspiera zespół. Jego zainteresowanie skupione są głównie na wrakach morza śródziemnego i galeonach.
Marta Piotrowska – studentka II stopnia na kierunku archeologia. Jest prezeską Akademickiego Klubu Badań Podwodnych. Pasję do archeologii podwodnej łączy z talentem artystycznym i zainteresowaniem social mediami. Aktywnie angażuje się w projekty Centrum. Wszystko wskazuje na to, że w przyszłości będzie specjalistką od GIS i fotogrametrii.
Publikacje
Książki:
Popek, M. (2023). Średniowieczny port w Zatoce Puckiej w świetle badań archeologicznych . Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pydyn, A. (2015). Argonauts of the Stone Age : early maritime activity from the first migrations from Africa to the end of the Neolithic. Archaeopress.
Pydyn, A. (2011). Argonauci epoki kamienia : wczesna aktywność morska od pierwszych migracji z Afryki do końca neolitu. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pydyn, A. (2010). Archeologia Jeziora Powidzkiego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pydyn, A., & Flatman, J. (2008). Collaboration, communication and involvement : maritime archaeology and education in the 21st century. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pydyn, A. (1999). Exchange and cultural interactions : a study of long-distance trade and cross-cultural contacts in the Late Bronze Age and Early Iron Age in Central and Eastern Europe (No. 813). Archaeopress.
Artykuły:
2024
Janowski, Ł., Skarlatos, D., Agrafiotis, P., Tysiąc, P., Pydyn, A., Popek, M., Kotarba-Morley, A. M., Mandlburger, G., Gajewski, Ł., Kołakowski, M., Papadaki, A., & Gajewski, J. (2024). High resolution optical and acoustic remote sensing datasets of the Puck Lagoon. Scientific Data , 11 , Article 1. https://doi.org/10.1038/s41597-024-03199-y
Janowski, Ł., Pydyn, A., Popek, M., & Tysiąc, P. (2024). Non-invasive investigation of a submerged medieval harbour, a casestudy from Puck Lagoon. Journal of Archaeological Science: Reports , 58 , 1–12. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2024.104717
Janowski, Ł., Pydyn, A., Popek, M., Gajewski, J., & Gmińska-Nowak, B. (2024). Towards better differentiation of archaeological objects based on geomorphometric features of a digital elevation model, the case of the Old Oder Canal. Archaeological Prospection , 1–12. https://doi.org/10.1002/arp.1927
Pydyn, A., Popek, M., Janowski, Ł., Kowalczyk, A., & Żuk, L. (2024). Between water and land : connecting and comparing underwater, terrestrial and airborne remote-sensing techniques. Journal of Archaeological Science: Reports , 53 , 1–10.
2023
Pydyn, A., Popek, M., & Lewek, K. (2023). Past from the depths : the results of underwater research on Lednica Lake. W P. Pranke (Red.), Between East and West : studies on the history of memory, commemoration and reception of Medieval culture (T. 5, s. 75–86).
Mosakowski, S., Piotrowska, M., Popek, M., & Lewek, K. F. (2023). Łódź jednopienna z Jeziora Lubikowskiego (woj. lubuskie). Wiadomosci Archeologiczne , 74 , 238–242.
Popek, M., Pydyn, A., Lewek, K., & Mosakowski, S. (2023). Islands of secrets : last discoveries in Lednica Lake (Poland). Potopljena Baština , Article 13.
2022
Kostyrko, M., Popek, M., & Żuk, L. (2022). Trójwymiarowa dokumentacja wybranych zespołów zabytkowych (Ostrów Lednicki, Ledniczka) oraz ich otoczenia : wyzwania, problemy i wyniki. W M. Kostyrko, A. Kowalczyk, A. M. Wyrwa, & L. Żuk (red.), Między ziemią, wodą i powietrzem : metody nieinwazyjne a dziedzictwo archeologiczne Lednickiego Parku Krajobrazowego (T. 43, s. 187–203).
Popek, M. (2022). A time of change: Puck harbour in the context of the growth of the early Piast monarchy. W G. Leighton, Ł. Różycki, & P. Pranke (Red.), Continuation or change? Borders and frontiers in late antiquity and medieval Europe landscape of power network, military organisation and commerce (s. 284–295).
Pydyn, A., & Popek, M. (2022). Badania nieinwazyjne podwodnych stanowisk archeologicznych. W M. Kostyrko, A. Kowalczyk, A. M. Wyrwa, & L. Żuk (red.), Między ziemią, wodą i powietrzem : metody nieinwazyjne a dziedzictwo archeologiczne Lednickiego Parku Krajobrazowego (T. 43, s. 129–139).
Kostyrko, M., Popek, M., & Żuk, L. (2022). Trójwymiarowa dokumentacja wybranych zespołów zabytkowych (Ostrów Lednicki, Ledniczka) oraz ich otoczenia : wyzwania, problemy i wyniki. W M. Kostyrko, A. Kowalczyk, A. M. Wyrwa, & L. Żuk (red.), Między ziemią, wodą i powietrzem : metody nieinwazyjne a dziedzictwo archeologiczne Lednickiego Parku Krajobrazowego (T. 43, s. 187–203).
Pydyn, A., & Lewek, K. (2022). Who are you calling peripheral? The creation of Piast central power, on the example of the Lednica settlement complex. W G. Leighton, Ł. Różycki, & P. Pranke (Red.), Continuation or change? Borders and frontiers in late antiquity and medieval Europe landscape of power network, military organisation and commerce (s. 265–274). https://doi.org/10.4324/9781003267638-13
Popek, M. (2022). A time of change: Puck harbour in the context of the growth of the early Piast monarchy. W G. Leighton, Ł. Różycki, & P. Pranke (Red.), Continuation or change? Borders and frontiers in late antiquity and medieval Europe landscape of power network, military organisation and commerce (s. 284–295). https://doi.org/10.4324/9781003267638-15
Sobczyk, M., Ziółkowski, M., Nowakowska, M., Popek, M., & Trześniowski, P. (2022). High mountain underwater archaeology : research in the lakes at the foot of Salkantay Mountain. W M. Ziółkowski, N. Masini, & J. M. Bastante (Red.), Machu Picchu in context : interdisciplinary approaches to the study of human past (s. 433–472). https://doi.org/10.1007/978-3-030-92766-0_13
Popek, M., Mosakowski, S., Baranowski, K., Ostrowski, M., & Lewek, K. (2022). Wczesnośredniowieczne rybołówstwo mieszkańców Ostrowa Lednickiego na podstawie materiałów z badań podwodnych. Studia Lednickie, 21, 31–56. https://doi.org/10.34698/sl.21.2022.02
2021
Janowski, Ł., Kubacka, M., Pydyn, A., Popek, M., & Gajewski, Ł. (2021). From acoustics to underwater archaeology : deep investigation of a shallow lake using high-resolution hydroacoustics : the case of Lake Lednica, Poland. Archaeometry, 63, 1059–1080. https://doi.org/10.1111/arcm.12663
Kucypera, P., Pydyn, A., Popek, M., & Lewek, K. (2021). Technologia wykonania miecza i czekana odnalezionych w reliktach mostu prowadzącego na wyspę Ledniczkę na jeziorze Lednica w świetle badań archeometalurgicznych. Studia Lednickie, 20, 99–123. https://doi.org/10.34698/sl.20.2021.05
Pydyn, A., Popek, M., Kubacka, M., & Janowski, Ł. (2021). Exploration and reconstruction of a medieval harbour using hydroacoustics, 3-D shallow seismic and underwater photogrammetry : a case study from Puck, southern Baltic Sea. Archaeological Prospection, 28, 527–542. https://doi.org/10.1002/arp.1823
Pydyn, A., & Popek, M. (2021). Zwischen Slawen und Prussen : der frühmittelalterliche Brückenübergang in dem Flachsee (Jezioro Płaskie) an der Eylauer Seenplatte (Pojezierze Iławskie). W A. Radzimiński, J. Rakoczy, H. Flachenecker, & R. Skowrońska (red.), Migration, Kommunikation, Transfer (T. 1, s. 11–29). https://doi.org/10.14220/9783737012447.11
Bałazy, P., Kontny, B., Różycki, J., Saniewski, M., Puczko, D., & Pydyn, A. (2021). Scientific diving in Poland and invitation to the Polish Committee on Scientific Diving. Polish Hyperbaric Research, 76, 77–83. https://doi.org/10.2478/phr-2021-0018
2020
Pydyn, A. (2020). Gerard Wilke – jeden z twórców archeologii podwodnej w Polsce, badacz podwodnego dziedzictwa Ostrowa Lednickiego. Studia Lednickie, 19, 9–11.
Pydyn, A., & Popek, M. (2020). A third medieval bridge on Lake Lednica, Greater Poland. Archeologické Rozhledy, 72, 450–469. https://doi.org/10.35686/AR.2020.16
Sobczyk, M., Nowakowska, M., Trześniowski, P., & Popek, M. (2020). Lagunas sagradas de Salkantay : investigaciones subacuáticas en el Santuario Histórico de Machu Picchu. W F. Astete & J. M. Bastante (red.), Machupicchu : investigaciones interdisciplinarias. T. 1 / eds.: Fernando Astete y José M. Bastante (s. 393–408).
Popek, M., Banasiak, P., Stencel, P., Kociszewska, K., Nowakowski, M., Krzemień, M., Gliszczyński, M., Staszewski, K., & Rudziński, P. M. (2020). Odkrycia nowych podwodnych stanowisk w Jeziorze Kromszewickim na Pojezierzu Kujawskim. Studia Lednickie, 19, 219–243. https://doi.org/10.34698/sl.19.2020.09
Krzemień, M., Hermes, B., Maciejewski, J., Mileszczyk, M., & Popek, M. (2020). Wyniki I i II sezonu badań archeologicznych w jeziorze Petén Itzá, Gwatemala. The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series, 11, 137–152.
2019
Magalski, M., & Pydyn, A. (2019). Powidz i Jezioro Powidzkie w archeologii historycznej. W B. Nowak (red.), Jezioro Powidzkie wczoraj i dziś / pod red. Bogumiła Nowaka (s. 155–163).
Kozicka, M., & Pydyn, A. (2019). Wokół Jeziora Powidzkiego : dzieje osadnictwa do wczesnego średniowiecza. W B. Nowak (red.), Jezioro Powidzkie wczoraj i dziś / pod red. Bogumiła Nowaka (s. 144–154).
Popek, M., & Pydyn, A. (2019). The most recent five years of underwater research in the Department of Underwater Archaeology at Nicolaus Copernicus University in Toruń. W A. Chołuj, M. Mileszczyk, & M. Nowakowska (Red.), Archaeology : just add water : underwater research at the University of Warsaw. Vol. 2 / eds.: of the volume: Aleksandra Chołuj, Małgorzata Mileszczyk, Magdalena Nowakowska (T. 2, s. 245–258).
Krzemień, M., Hermes, B., Maciejewski, J., Mileszczyk, M., & Popek, M. (2019). Petén Itzá Project : results of the underwater reconnaissance in Lake Petén Itzá (northern Guatemala). W A. Chołuj, M. Mileszczyk, & M. Nowakowska (Red.), Archaeology : just add water : underwater research at the University of Warsaw. Vol. 2 / eds.: of the volume: Aleksandra Chołuj, Małgorzata Mileszczyk, Magdalena Nowakowska (T. 2, s. 115–132).
Pydyn, A., Hac, B., & Popek, M. (2019). Zastosowanie metod akustycznych i magnetycznych w poszukiwaniu obiektów archeologicznych na przykładzie jeziora Lednica. Studia Lednickie, 18, 179–193. https://doi.org/10.34698/sl.18.2019.05
2018
Mileszczyk, M., Popek, M., & Stencel, P. (2018). Site Długie 14, Długie/Modzerowskie Lake (Kuyavian-Pomeranian Voivodeship, Poland) : survey 2012. W A. Chołuj, M. Mileszczyk, & K. Trusz (Red.), Archaeology : just add water : underwater research at the University of Warsaw (T. 1, s. 91–108).
Pydyn, A., Popek, M., Dębicka, D., & Radka, K. (2018). Przeprawa mostowa na wyspę Ledniczka : wstępne wyniki badań. Studia Lednickie, 17, 29–44.
Pydyn, A., Popek, M., Radka, K., Gręzak, A., & Iwaszczuk, U. (2018). Średniowieczna wiersza z rejonu mostu zachodniego na Ostrowie Lednickim. Studia Lednickie, 17, 9–27.
Współprace międzynarodowe
Centrum jest pełnym członkiem UNESCO UNITWIN Network for Underwater Archaeology.
Daje to dostęp do wymiany doświadczeń z kilkudziesięcioma partnerami z różnych krajów.
Centrum posiada umowy o współpracy z Flinders University, Adelajda oraz z International Centre for Underwater Archaeology w Zadarze, z którym realizuje wspólne projekty badawcze.
W kraju Centrum współpracuje z licznymi partnerami w tym: z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Muzeum w Biskupinie i Narodowym Muzeum Morskim.