Osady nawodne kultury kurhanów zachodniobałtyskich należą do jednych z najsłabiej przebadanych stanowisk archeologicznych na obszarze Polski. Ich funkcja i geneza nigdy nie zostały określone, a sama społeczność je wznosząca była tajemnicza. Wiedza na ich temat pochodzi głównie z badań archiwów niemieckich, a tylko nieliczne zostały rozpoznane archeologicznie.

Cel projektu

Przeprowadzone przez Centrum Archeologii Podwodnej UMK badania nieinwazyjne w postaci: zdjęć lotniczych, skanowania hydroakustycznego oraz prospekcji podwodnych miały na celu zweryfikowanie wybranej grupy stanowisk. Projekt miał charakter pilotażowy mający na celu rozpoznanie potencjału naukowego w tym temacie. Jednocześnie było to pierwsze tak kompleksowe rozpoznanie osad nawodnych przy pomocy metod teledetekcyjnych.

Szczegółowym celem projektu było wykorzystanie wyżej wymienionych technik do ustalenia zasięgu oraz charakteru podwodnej oraz przybrzeżnej części osad nawodnych oraz weryfikacja ich istnienia.

Zdjęcia lotnicze

Zgodnie z założonym programem w pierwszej kolejności wykonano zdjęcia lotnicze wybranych obszarów. Zdjęcia odbywały się w odpowiednio wybranym terminie oraz przy dobrej pogodzie. Naloty realizowane były przy pomocy bezzałogowego pojazdu latającego, na pułapie 100 metrów. Wykonywano zarówno zdjęcia pionowe pozwalające na stworzenie ortofotomap, jak i zdjęcia ukośne pozwalające na wydobycie szczegółów topograficznych.

Skanowanie sonarowe

W przypadku skanowania hydroakustycznego poziom wody dwóch akwenów uniemożliwił wpłynięcie tam motorówki, a co za tym idzie wykonanie badania. Pozostałe akweny przeskoanowano przy pomocy sondy jednowiązkowej oraz sonaru bocznego Humminbird. Linie badawcze prowadzono co 20 metrów. W miejscu występowania charakterystycznych obiektów topograficznych lub anomalii sonarowych linie skanowania były zagęszczane tak aby uzyskać jak najpełniejszy obraz dna.

Prospekcje podwodne

Następnym etapem badań były prospekcje podwodne. Zespół złożony nurków w przeprowadził sprawdzenie strefy jezior na których miały znajdować się domniemane osiedla nawodne. Nurkowania były przeprowadzane zgodnie z zasadami dobrej praktyki nurkowej, tak aby zmaksymalizować bezpieczeństwo członków zespołu. Wykonano także sprawdzenie anomalii batymetrycznych, zlokalizowanych w trakcie prospekcji hydroakustycznej. W przypadku dwóch wspomnianych wyżej akwenów, wpłynięcie łodzią, a co za tym idzie wykonanie prospekcji było niemożliwe. Poziom wody oraz wegetacja uniemożliwiły jakiekolwiek działania na tych akwenach.

Opracowanie wyników

Po wykonaniu badań terenowych przeprowadzono analizę danych. Zdjęcia lotnicze zostały przetworzone w oprogramowaniu MetaShape, a następnie wykonano z nich ortofotomapy w rozdzielczości 20 x 20 cm i wysokościowe modele terenu (DEM) w rozdzielczości 0,5 x 0,5 m.

 Dane hydroakustyczne, przetworzono w oprogramowaniu ReefMaster po czym wytworzono mozaiki sonarowe oraz głębokościowe modele terenu. Głębokościowe modele terenu wykonano w rozdzielczości 1 x 1 m.

Uzyskane dane wprowadzono do oprogramowania QGIS i połączono. W efekcie uzyskano pełny obraz terenów osad nawodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskich oraz obszarów je otaczających. Głównym i nadrzędnym celem była weryfikacja istnienia tych stanowisk na wybranych akwenach. W przypadku trzech akwenów istnienie tych osad zostało potwierdzone. W przypadku pozostałych wyniki nie są jednoznaczne i wymagają pogłębionych analiz i badań.

Finansowanie: IDUB UMK - DEBIUTY

Kierownik: Mateusz Popek

Zespół: Andrzej Pydyn, Konrad Lewek, Szymon Mosakowski, Marta Piotrowska, Jonasz Kołecki